św. Hildegarda i jej twórczość

Czytelnikom tego bloga nie trzeba przedstawiać postaci doktora Kościoła św.Hildegardy z Bingen: znają oni bowiem zarówno biografię, jak i w pewnym stopniu jej myśl, szczególnie dotyczącą sztuki leczenia oraz diety. Ale przecież ani medycyna ani dietetyka Hildegardy nie są autonomiczne w stosunku do ogółu jej poglądów na rzeczywistość, które tworzą spójną koncepcję filozoficzną. Zarówno medycyna jak i dietetyka Hildegardy są organicznie związane z jej poglądem na świat, człowieka, wartości, moralność, dzieje. W kolejnych notkach, które będę tu zamieszczała, postaram się Państwu przedstawić zarówno te wymienione koncepcje, jak też ich związek z medycyną, i dietetyką.
Ale tytułem przypomnienia i dla wprowadzenia pewnego ładu w planowane przeze mnie notki na blogu wspomnę jedynie, że Hildegarda jest autorką pism różnego typu. Najważniejsze to dzieła, z powodu których Hildegardę określa się mianem prorokini. Są to trzy obszerne utwory, które tworzą pewną całość, i w których zawiera się główny trzon jej poglądów. Określa się je jako „trylogię wizyjną”, ponieważ powstały one pod specjalnymi Boskimi natchnieniami, na które otwarta był Hildegarda. Ich tytuły są zapewne znane czytelnikom, ale na wszelki wypadek przytoczę je: Scivias (czyli „Znaj Drogi”), Liber vitae meritorum (czyli „Księga uczynków żywota”) i Liber divinorum operum (czyli: „Księga Dzieł Bożych”).
W tym miejscu pozwolę sobie na małą dygresję: Bóg ustanowił w Kościele następujące urzędy: Apostolski, prorocki i nauczycielski. Hildegarda jest związana z dwoma z wymienionych urzędów. Jest wizjonerką-prorokinią oraz doktorem (czyli nauczycielem) Kościoła. Prorok otrzymuje w aktualnie trwającym doświadczeniu pewien przekaz. Przekaz ten pochodzi od Boga, ale ponieważ niejako „przechodzi przez” proroka, domaga się interpretacji, żeby można go było zrozumieć. Prorok jest więc rodzajem medium, czyli środowiska (tak jak na przykład powietrze, woda, szkło dla promieni światła), przez które dociera przekaz. Taki przekaz zawierać więc musi pewne wpływy środowiska, którym w tym wypadku są: specyfika epoki, w której żyje prorok, język i pojęcia, którymi operuje, okoliczności zewnętrzne: środowiskowe, historyczne, konflikty i problemy, charakter i temperament samego proroka, jego wykształcenie itp. To wszystko musimy zatem uwzględnić czytając wizyje dzieła Hildegardy. Należy o tym pamiętać, że żeby je zrozumieć musimy poznać nie tylko same te pisma, ale cały ich kontekst.
Poza tym jest Hildegarda autorką dzieł na tematy przyrodnicze i medyczne, a wśród nich Liber simplicis medicinae, inaczej Physica ( czyli „Księga prostej medycyny” , inaczej „Fizyka”) i Liber compositae medicinae, inaczej zwane Causae et curae (Księga złożonej medycyny). One nie mają już charakteru wizjonerskiego, choć Autorka i w nich powołuje się na swoje szczególne doświadczenie poznawcze. W tych pismach zawiera się nie tylko własna wiedza Hildegardy, ale też doświadczenie i informacje pochodzące z przeszłości. Mam na myśli między innymi dorobek klasztornej medycyny benedyktyńskiej, medycyny starożytnej, ówczesnej medycyny ludowej, wiedzę z dawnych zielników, bestiariuszy.
Na trzecim miejscu postanowiłam wymienić zbiór listów, wśród których są te pisane zarówno przez Hildegardę, jak i do niej. Jest ich ok. 300 i są niezwykle obfitym źrodłem wiedzy o samej Świętej, jak i jej otoczeniu, epoce , w której żyła a także źródłem materiałów związanych z jej poglądami na wiele spraw (niebawem ukończę książkę na temat listów, tam dokładnie wszystko przedstawię).
Poza tym istnieje jeszcze cała grupa „pism mniejszych”, w wśród nich komentarz do „Reguły” św. Benedykta, komentarz do „Symbolu św. Atanazego” – jednego ze starożytnych wyznań wiary (aktualnie w druku w polskim przekładzie), Komentarze do Ewangelii, hagiografie świętych Dyzyboda i Ruperta. No i świadectwa talentu Hildegardy poetki i kompozytorki: 78 „Pieśni” oraz „Ordo Virtutum” (też w druku).
Wszystkie spośród wymienionych pism dostarczają materiału do badań, dzięki którym możemy lepiej poznać Hildegardę i jej poglądy. Dzieła te różnią się od siebie co do charakteru i gatunku literackiego, ale wszystkie one zawierają koherentny pogląd na rzeczywistość. Postaram się go przedstawić, w kolejnych tekstach.
Ponieważ chcę zrekonstruować zarys filozofii Hildegardy, to chyba powinnam zacząć od próby odpowiedzi na pytanie: jak Hildegarda rozumiała filozofię… o tym w następnym razem …

Małgorzata Kowalewska