Św. Hildegardy wizja historii świata

Istotnym elementem myśli św. Hildegardy jest refleksja nad historią ludzkości. Tę historię Hildegarda postrzega z perspektywy eschatologicznej, czyli w kontekście ostatecznego celu, do którego historia zmierza. Rzeczy ostateczne zaś ujmuje według wzorca: kryzys – sąd – nagroda lub kara.

Historia ludzkości jawi się Hildegardzie jako dramat, który rozgrywa się jednocześnie na dwóch planach, albo w dwóch światach lub wymiarach. Jeden to wymiar nadprzyrodzony, a drugi – przyrodzony, istniejący w czasie i przestrzeni. W tym drugim wymiarze dramat dziejów rozgrywa się równolegle na dwóch scenach: na wielkiej scenie świata i na małej scenie, czyli w duszy każdego indywidualnego człowieka.

Istotę historii jest walka dobra ze złem, zainicjowana jeszcze w fazie przedhistorycznej, w świecie nadprzyrodzonym buntem Lucyfera a potem upadkiem pierwszych rodziców. Te wydarzenia przedhistoryczne spowodowały, że Bóg przeniósł stworzenie w wymiar czasoprzestrzenny, a tym samym dziejowy i historyczny.
Całą ziemską historię ludzkości dzieli Hildegarda na dwa podstawowe okresy: czasy do potopu i czasy po potopie. Do potopu ludzie żyjący na ziemi nie znają żadnego prawa i żyją bez niego (sine lege). W czasach, które nastały po potopie Wizjonerka wyróżnia kolejne dwa okresy. Pierwszy z nich to era przedchrześcijańska, w której ludzie pozostają poddani prawu (sub lege), a drugi to era chrześcijańska, która jest czasem życia w łasce in baptizmo jak Hildegarda nazywa ten okres ze względu na sakrament chrztu. Czyli w całej historii ludzkości są trzy podstawowe okresy: sine lege, sub lege, in baptizmo. Czasy po potopie (sub lege) dzielą się na pięć podokresów (zgodnie z historią biblijną): od Noego do Abrahama, od Abrahama do Mojżesza, od Mojżesza po niewolę babilońską, od niewoli babilońskiej po przyjście Chrystusa, od Wcielenia po kres czasów. W okresie po Wcieleniu Hildegarda wyróżnia pięć epok, po których nastąpi kres historii, poprzedzony dramatycznymi wydarzeniami związanymi działalnością Antychrysta.

W ostatnim z tzw. Trylogii wizyjnej dziele Hildegardy (tj. w Liber divinorum operum) w trzeciej księdze znajduje się pewien tekst, który mówi o podziale na te trzy wielkie epoki. Ma on charakter modlitwy, którą Syn Boży kieruje do Ojca w niebie. Modlitwa ta (dość sama w sobie tajemniczo brzmiąca) została opatrzona przez Wizjonerkę komentarzem wyjaśniającym, z którego poznajemy charakterystykę każdego z tych okresów. Pierwszy to okres bujnego życia natury i człowieka, który znajduje się w stanie dzikości. Okres ten znamionował bujny rozkwit sił życiowych zarówno flory jak fauny oraz ludzi wówczas żyjących. Jednak ówcześni ludzie pogrążali się coraz silniej w zmysłowość i żyli nie znając żadnego duchowego kształtowania. Człowiek upodobnił się coraz bardziej do dzikich zwierząt. Zakończył tę epokę potop, po którym nastąpił czas formowania duchowego ludzkości, zwieńczony Wcieleniem i założeniem Kościoła. Wówczas ludzie otrzymali dary Ducha Świętego i poznali prawdziwą wiedzę i mądrość. Trzecia epoka zaczyna się po założeniu Kościoła, będzie trwać do końca czasów. Jest to epoka, w której żyjemy my. To czasy podzielonej i skłóconej ludzkości, czasy ataków na Kościół, schizm oraz licznych odstępstw, czasy nasilonych ataków zła. Wszystko to zmusza Kościół (porównywany przez Hildegardę do pozbawionej opieki wdowy) do walki o kształt wewnętrzny. Jest to też czas zapomnienia o zasadach wychowawczych wszczepionych przez Ducha Świętego, przez co zło coraz mocniej zaciska sieć, którą otoczyło świat. Jest to czas, w którym ludzkość pozbawiana jest cnoty męstwa i jest opanowana przez słabość. Hildegarda nazywa te czasy „czasami kobiecymi” – tempus muliebris i odróżnia od czasów, w których panował duch dzielności, a które nazywa „czasem męskim” tempus virilis. (Więcej na ten temat pisałam w książce: „Bóg – Kosmos – Człowiek w twórczości Hildegardy z Bingen, Lublin 2007, 2014, rozdz. 7. Tam też zamieszczam dokładne omówienie, łaciński tekst, oraz spolszczenie wspomnianej wyżej modlitwy).

Dla Hildegardy – jak i dla innych myślicieli chrześcijańskich – historia ludzkości jest historią zbawienia, w której najważniejszym wydarzeniem było Wcielenie Syna Bożego. W historii tej nie było i nie będzie żadnego wydarzenia, które dorównywałoby tajemnicy Wcielenia. Także żaden z pozostałych przełomowych faktów nie spowodował tak głębokich i doniosłych przemian odnoszących się do hierarchii wartości w wymiarach moralnym, religijnym i kulturowym. Żaden też nie będzie tak mocno atakowany przez przeciwników Boga.

Tajemnicę Wcielenia rozważa Hildegarda w swych dziełach w perspektywie eschatologicznej – jako najważniejsze wydarzenie zbawcze, w perspektywie teologicznej – jako wcielenie Syna Bożego, współistotnego Ojcu i w perspektywie kosmologicznej – jako pojawienie się Boga-Człowieka, który jest ósmym dniem stworzenia, i w którym zrealizowała się pełnia doskonałości zamierzona przez Boga. W tym krótkim tekście jedynie wspominam o tym – nie po to, by omawiać te zagadnienia, ale po to, by podkreślić wagę, jaką przywiązywała Hildegarda do tematyki związanej z Wcieleniem. Obszernie pisze ona na ten temat w swoich pismach należących do „trylogii wizyjnej” ale także w swych dziełach mniejszych.
W tym miejscu chciałabym wspomnieć o jej komentarzu do wyznania wiary, które przypisywano św. Atanazemu, a które jest znane także jako „Quicumque”. Nazwa ta pochodzi od pierwszych słów: „Quicumque vult salvus esse”, czyli „ktokolwiek chce być zbawiony”. Hildegarda napisała komentarz do tego – jednego z najstarszych – wyznań wiary katolickiej, po to, by ułatwić swym siostrom zakonnym zrozumienie zasad wiary oraz jej tajemnic: Trójjedyności Boga oraz Wcielenia. Czytamy w komentarzu Hildegardy (Hildegarda z Bingen, Wyjaśnienie Symbolu św. Atanazego, Adalbertinum 2015): „Dla wierzącego jest też konieczne, aby nie oddzielał się od wiary katolickiej, lecz wierzył w prawdziwość Wcielenia Syna Bożego, a także, by zastanowił się nad samym sobą (….) Zaś prawdziwa w właściwa wiara jest, że Chrystus Syn Bozy, zrodzony przedwiecznie, jest Bogiem, a także – przez przyjęcie szaty ciała – jest prawdziwym człowiekiem. Bogiem jest z istoty Ojca, ponieważ jest Mu współwieczny i równy, zrodzony przedwiecznie, ponieważ wszystko przez Niego się stało (J1). Ale przez człowieczeństwo, które podlega czasowi, i pochodzi z istoty matki, jest człowiekiem. Jest on zarazem zupełnym Bogiem w nienaruszalnej wieczności i zupełnym człowiekiem z rozumną duszą i ziemskim ciałem; bez żadnego pomniejszenia sił ludzkiej natury, która podlega czasowi, oraz równy Ojcu w wieczności”.
O tajemnicy Wcielenia szczególnie pamiętamy i rozmyślamy podczas zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia.
Z tej okazji chciałabym wszystkim Członkom Towarzystwa Przyjaciół św. Hildegardy oraz Czytelnikom złożyć serdeczne życzenia: Radosnych i spokojnych Świąt Bożego Narodzenia oraz Błogosławieństwa Bożego w każdym dniu Nowego Roku.